Singule

λυσιτελής -ής -ές [lisitelís] Ε10 : (λόγ.) που είναι χρήσιμος, ωφέλιμος, επικερδής. λυσιτελώς ΕΠIΡΡ. [λόγ. < αρχ. λυσιτελής· λόγ. < ελνστ. λυσιτελῶς]

[Λεξικό Κριαρά]

μετά, πρόθ.· ματά· με· μεδέ· μετέ· ?μι· μιτά. Ά Πρόθ. (με γεν. ή αιτιατ. και συχνά με τις προθ. αντάμα, μαζί + αιτιατ.) 1) α¹) Μαζί με (για δήλ. τοπ. ή χρον. συνύπαρξης, συνάφειας, κ.τ.ό.): (Ιερακοσ. 384⁴)· να είναι όλοι αντάμα του, να στέκουν μετά κείνον (Αχιλλ. L 185)· ιστάθην με τας άλλας (Βέλθ. 595)· έν το δίκαιον μετ’ εμάς (Θησ. (Foll.) I 35)· ²) (για δήλ. κοινής ενέργειας ή πάθους): (Βέλθ. 1177)· πορνικοί με τους γνησίους υιούς ουδέν κληρονομούσιν (Ελλην. νόμ. 542¹⁵)· να αποθάνεις μετ’ εμάς και ημείς μαζί μετά σε (Παρασπ., Βάρν. C 304)· β) και (για δήλ. κοινής πράξης, μφάνισης, εκδήλωσης, κ.τ.ό., κυρίως ως σύνδεσμος δύο υποκ. ή αντικ.): (Προδρ. ΙV 20)· ενέμεινε ο μισέρ Τζεφρές μετά τον Καμπανέσην (Χρον. Μορ. P 1576)· με την χαράν η πρίκα μιαν ώραν εσπαρθήκασι (Ερωφ. Γ́ 1· Πανώρ. Έ 249), (Διγ. Esc. 579)·γ) συνοδεία (προσώπων): έρχετον μετά Ρωμαίους και Τούρκους (Χρον. Μορ. P 3709)· δ) φρ. ο λογισμός ή ο νους μου είναι μετά μένα = έχω τα λογικά μου: (Πανώρ. Έ 80), (Ερωφ. Έ 268). 2) Βοήθεια, συμπαράσταση, συνδρομή: με του Θεού έχομεν την Αμόχουστον (Μαχ. 434¹⁵)· ο Θεός σας οπού πηγαίνει μετ’ εσάς (Πεντ. Δευτ. ΧΧ 4). 3) Εξουσιασμός, υποταγή: (Ερωτόκρ. Ά 1202)· αυτός να δουλωθεί μετ’ αύτον τον αυθέντη (Βυζ. Ιλιάδ. 596). 4) (Προκ. για ένδυμα) φορώντας:γυμνός με το βρακίν του (Βέλθ. 1110). 5) α) (Με τα ρ. ευρίσκομαι, είμαι) κατάσταση: Σα δυό λιοντάρια, όντε βρεθού με πείναν εις τα δάση (Ερωτόκρ. Β́ 1057· Βακτ. αρχιερ. 139)· β) (με κατηγορηματική μτχ.): Όταν ίδῃς τον ιέρακα μετά των πτερύγων αυτού συνεσφιγμένων καθήμενον (Ορνεοσ. αγρ. 551²⁹ (έκδ. ‑ον)). 6) Χαρακτηριστικό γνώρισμα, ιδιότητα (προσώπου ή πράγματος): σέβηκε μετά ξανθής του κόμης (Κορων., Μπούας 64)· οσπίτι μετά κεραμίδια (Ιστ. πατρ. 137¹³)· λεμονιά με τ’ άνθη (Ch. pop. 815). 7) α) Συνοδεία (για δήλ. των συνθηκών ή των περιστατικών που συνοδεύουν μια ενέργεια ή μια κατάσταση): (Προδρ. ΙΙΙ 80)· έλεγεν μετά μεγάλα δάκρυα (Αχιλλ. L 1250)· με την ευχήν σου σήμερον άνδρα να τον επάρω (Ιμπ. 454)· β) (σε περίφραση αντί για επίρρ.): με θυμού (Πουλολ. 111)· στο σπίτι του πατέρα του με την χαρά γυρίζει (Διγ. Ο 1542)· γ) εκφρ. (1) μ(ε) (την) ανάπαυσίν (ή ανάπαψή) (μου) ή μετά αναπαύσεως, βλ. ανάπαυσις ‑ση 4 έκφρ.· (2) μετά βίας ή βιας = δύσκολα: (Ορνεοσ. αγρ. 520²⁰)· ·  (με άρν.): (Σκλέντζα, Ποιήμ. 1¹⁴⁶), (Μπερτόλδος 46)·(3) μετά ‘γειάς = ευχή σε κάπ. που απόχτησε καινούργιο ρούχο, «με γεια»: (Φορτουν. Δ́ 479)· (4) μετά σπουδής = γρήγορα, βιαστικά: (Πικατ. 15), (Καλλίμ. 1096)· (5) μετά χαράς = υχαρίστως, πρόθυμα: (Ιστ. Βλαχ. 298), (Πανώρ. Γ́ 17)··  δ) φρ. ας είν’ με την υγειά σου = εσύ να ‘σαι καλά! (δηλ. δεν εύχομαι κακό εναντίον σου): (Πανώρ. Γ́ 636). ·  8) Περιεχόμενο: χαρτί με γράμματα (Ερωτόκρ. Β́ 123· Ιστ. Βλαχ. 508).·  9) Περίληψη, περιεκτικότητα: εβάσταζε σπόρον με σακκίν (Λίβ. Esc. 1087). ·  10) Ύλη: σπίτιον … έξωθεν … μετά χαλκού (Διγ. Άνδρ. 398³¹)· κομπιά … με το μαργαριτάριν (Διγ. Εsc. 1465). ·  11) α) Όργανο ή μέσο: (Προδρ. IV 397)· σιγγίλιον βουλλωμένον μετά την σφραγίδαν (Ασσίζ. 103²³)· με νερό τα κάρβουνα γλήγορα να τα σβήσω (Ερωτόκρ. Ά 258)· (σε μεταφ.): να σε δείρει ο Κύριος με τον πειρασμό (Πεντ. Δευτ. XXVIII 22)· β) (προκ. για πρόσωπο): μου μήνυσε με τον Αρμόδη (Ερωφ. Έ 277)· γ) (προκ. για αριθμητικές πράξεις): μοίρασέ τα με έξι (Καραβ. 492¹¹). ·  12) Τρόπος: να τρως τον άρτον σου μετά τον ίδρωτά σου (Πικατ. 525)· με δύναμης τα άρπαζαν (ενν. τα άγια) (Χρον. Μορ. H 15· Ιμπ. 469), (Χρον. σουλτ. 60³²). ·  13) Μέτρο: με την πήχη (Πεντ. Έξ. XXVI 8). ·  14) Όρος: έστερξε την αγάπη με τοιούτο, ότι να χαλάσουνε τον τοίχο του Εξαμιλίου (Χρον. σουλτ. 61¹⁴). ·  15) Συμφωνία, συμμόρφωση: να γυρέψει τον θάνατόν του με το κείμενον και με την ασσίζαν (Ασσίζ. 466³).·  16) Αιτία: Εξύπνησεν η νένα της με τη φωνήν εκείνη (Ερωτόκρ. Δ́ 79). ·  17) Ποιητικό αίτιο: Οπού χύνει αίμα του άθρωπου με τον άθρωπο το αίμα του να χυθεί (Πεντ. Γέν. IX 6). ·  18) Εχθρική ενέργεια ή διάθεση: να μάχεσαι με τους κακούς (Πικατ. 343· Χρον. Μορ. P 1286), (Κυπρ. ερωτ. 21⁵). ·  19) α) Αντίθεση, εναντίωση (με επόμ. το επίθ. όλος): Ενίκησά σε, Σολομών πάνσοφε, με όλην σου την δόξαν (Hagia Sophia ω 535⁴)· β) εκφρ. (με επόμ. το επίθ. όλος στον εν. και πληθ. ουδ. και τις αντων. εκείνο, που, τούτο και τους τ. τους στον εν. και πληθ.) = μολονότι, παρόλο που, αν και, ωστόσο: μ’ όλον εκείνο (Πανώρ. Δ́ 43)· με όλον οπού (Πηγά, Χρυσοπ. 99 (21))· μ’ όλο απού (Πανώρ. Β́ 289)· μ’ όλον οπού (Φορτουν. Αφ. 35)· μ’ όλον που (Σουμμ., Παστ. φίδ. Έ [1648])· μ’ όλο που (Ερωτόκρ. Ά 256)· με όλον ετούτο (Λεηλ. Παροικ. Αφ. 7)·με όλον τούτο (Πηγά, Χρυσοπ. 302 (10))· με όλον τούτον (Κυπρ. ερωτ. 153²⁰)· με τούτον όλον (Ροδινός 103)·μ’ όλο ετούτο (Πανώρ. Β́ 303)· μ’ όλον ετούτο (Πανώρ. Β́ 363)· μ’ όλον ετούτον (Ροδολ. Γ́ 19)· μ’ όλον τούτο (Ερωφ. Έ 447)·μ’ όλον τούτο οπού (Σουμμ., Ρεμπελ. 169)· μ’ όλο τούτο (Ροδολ. Ά 9)· μ’ όλα αυτά (Φαλιέρ., Ιστ. 428)· μ’ όλα αυτείνα (Φαλιέρ., Ιστ. 662)· μ’ όλα κείνα (Κατζ. Ά 361)· μ’ όλα τούτα (Μεταξά, Επιστ. 47)· μ’ ούλο ετούτο (Βαρούχ. 846²⁶). ·  20) Αναφορά: τέλειος θεός και άνθρωπος μετά πάντα (Συναξ. γυν. 125· Βέλθ. 191). ·  21) (Χρον.) χρονική σύμπτωση (εδώ με προηγ. την πρόθ. αντάμα): Αντάμα … μ’ εσάς εχάσασιν το φως τους (Απόκοπ. 233). ·  22) (Χρον.) χρονική ακολουθία: (Ιερακοσ. 495²⁰), (Ασσίζ. 367²⁴)· (ιδιάζ. σύντ. με γεν.): ωνομάζετο Μουσούρ …, μετά δε του βαπτίσματος εκλήθη Ιωάννης (Διγ. Z 4169)· (με έναρθρ. απαρέμφ.):ετάχτη μετά το ορμασθήναι να δώσει του ανδρός μεγάλην προίκα (Ελλην. νόμ. 529²¹)· (με λ. που δηλώνει χρον. διάστημα): (Διγ. Z 2588)· ήλθεν με τον χρόνον και την ημέραν (Ασσίζ. 389²¹). ·  23) (Χρον.) βαθμιαία μετάβαση από μια κατάσταση σε άλλη (με το ουσ. καιρός): το μικρό με τον καιρόν εγίνηκε μεγάλο (Ερωτόκρ. Ά 298· Γ́ 177). ·  24) (Χρον.) εκφρ. α) μετά βραχύ, μετά μικρόν, με ολίγον = ύστερα από λίγο: (Ιερακοσ. 464²⁰), (Καλλίμ. 2065), (Ασσίζ. 81³¹)· β) με (την) ώρα = (α) σύγκαιρα, ταυτόχρονα: (Στάθ. Β́ 3)· (β) έγκαιρα: (Διγ. Ο 318)· (γ) (επιτ.) πάνω στην ώρα: (Φορτουν. Γ́ 136)· γ) με τον καιρόν, βλ. καιρός Γ́3· δ) με τον καιρόν ομάδι = τώρα αμέσως: (Φαλιέρ., Ιστ. 172). ·  25) Τοπική ακολουθία, διαδοχή: μετά στράταν ικανήν έχει κρημνώδη τόπον (Καλλίμ. 170). ·  26) Με επόμ. τις αντίθ. σε σημασ. προθ. δίχα, δίχως, διχωστάς, χωρίς κατά συμφ. αντί των απλών δίχα, δίχως, κλπ.: με δίχα κάψα λάμπουν τ’ άστρα (Κυπρ. ερωτ. 105⁹· Βίος αγ. Νικ. (Κακλ.) 151), (Ερωφ. Έ 619). ·  27) Με ρ. που δηλώνει σχέση και επικοινωνία, φιλική ή εχθρική, για σχηματ. σε θέση αντικ. ή δοτ. προσωπ. ή μη: να απαντηθεί … με τον ξένον (Ιμπ. 108)· Η Άντρος με τα Ψαρά βλεπονται γρέγο γαρμπή, μίλια ό (Πορτολ. Α 273¹³)· έλαβεν μνήστρον μετ’ αυτής (Ελλην. νόμ. 516⁴)· να παντρευτεί μ’ όποιο … θελήσει (Ερωφ. Β́ 427)· ο ρήγας αγγρίστην μετά του (Μαχ. 188⁸)· (με επίθ.): σπλαχνικός … με πάσαν ένα (Ερωτόκρ. Ά 227)·(με ουσ.): συνθήκας έποικεν μετά τους κεφαλάδες (Χρον. Μορ. P 50)· ειρήνην ήθελε με τον καθένα να ‘χει (Ιστ. Βλαχ. 98). ·  Β́ (Επίρρ.) έπειτα: άναψαν τα κερία … και μετά τα άναψεν και ο λαός (Προσκυν. ά 116³³). [αρχ. πρόθ. μετά. Οι τ. ματά (συν. ως ά συνθ.), μετέ, μι και μιτά και σήμ. ιδιωμ. Βλ. και μεθότι, μεθότου, μεμιά, μεταταύτα. Η λ. και ο τ. με (Du Cange) και σήμ.]

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

μετέχω [metéxo] Ρ πρτ. μετείχα, (λόγ.) αόρ. γ’ πρόσ. μετέσχε, μετέσχον, απαρέμφ. μετάσχει : παίρνω μέρος σε κτ· συμμετέχω: Στο συνέδριο μετέχουν επίσης και τοπικοί φορείς. [λόγ. < αρχ. μετέχω]

[Λεξικό Κριαρά]

μετέχω· εμετέχω· μέσ. αόρ. μετέχτηκα.

• I. Ενεργ.
• Ά Μτβ.
• 1)
• α) Παίρνω μέρος, συμμετέχω σε …:
• χαρές σου τάσσω να μετέχεις (Φορτουν. Δ́ 586)·
• β) έχω μέρος από κ.:
• όλοι τως ελιμάξασι, … στάριν, αλεύριν ή καρπόν ουδεποσώς μετέχουν (Χούμνου, Κοσμογ. 1786)·
• γ) δέχομαι (μέρος από) κ.:
• (Διγ. Gr. 769)·
• συμπάθιον απ’ αύτους να μετέχεις (Σουμμ., Παστ. φίδ. Έ [1613]).
• 2) Κατέχω:
• Είτι εκράτει πασαείς, πάλι ας το μετέχει (Αλεξ. 1425).
• 3) (Προκ. για άνοδο σε επισκοπικό θρόνο):
• (Διάτ. Κυπρ. 507³⁰).
• 4) Έχω δικαίωμα συμμετοχής σε κ., έχω δικαιοδοσία σε κ.:
• Τον τόπον του αυθέντη μου τίποτες δεν μετέχεις (Κορων., Μπούας 54).
• 5) (Γενικ.) έχω:
• αίσθησην ανθρωπινήν δεν ήθελε μετέχει (Σουμμ., Παστ. φίδ. Δ́ [585]).
• 6) Ενέχω:
• Η μετοχή … μετέχει τα ιδιώματα του ονόματος και του ρήματος (Σοφιαν., Γραμμ. 76).
• 7) Έχω σχέση με κάπ.:
• ο Μυρτίνος έχει πατέρας δυο … όμοια να τους μετέχει (Σουμμ., Παστ. φίδ. Έ [1237]).
• Β́ Αμτβ.
• 1)
• α) Είμαι μέτοχος, παίρνω μέρος, συμμετέχω σε …:
• τους μετέχοντας εν λόγοις (Έκθ. χρον. 6¹⁰)·
• τι να κάμω τα καλά, σε τόσα να μετέχω; (Χούμνου, Κοσμογ. 925)·
• όσα προς ζωήν μετέχουν (Ερμον. Χ 147)·
• β) συμμερίζομαι:
• μέτεχε εις τά πάσχουσιν (ενν. οι φίλοι) (Κομν., Διδασκ. Δ 382).
• 2) Κατέχω:
• από τον τόπον π’ όρισα αυτείνος να μετέχει (Αλεξ. 2835).
• 3) Ανήκω, δίδομαι ως μερίδιο σε κάπ.:
• ω σπλάγχνος της θεότητος, οπού σ’ εμάς μετέχει (Σουμμ., Παστ. φίδ. Έ [1185]).
• 4)
• α) Έχω σχέση, είμαι συνεργός:
• σ’ αυτόν που τον εγκάλεσαν τίποτες δεν μετέχει (Σταυριν. 828)·
• β) επεμβαίνω, ανακατώνομαι σε κ.:
• καμία άλλη αυλή αν ουδέν εντέχεται να μετέξει εις την υπόθεσιν του ανδρογύνου (Ασσίζ. 127²⁴· Βέλθ. 857).
• 5) Έχω συγγένεια με κάπ.:
• εμέτεχεν και ήτον ανεψίος του (Χρον. Μορ. H 3256).
• ΙI. Μέσ.
• 1) (Προκ. για άνοδο σε επισκοπικό θρόνο):
• τον … Γερμανόν βουλόμεθα εις έτερον θρόνον μεθέξασθαι (Διάτ. Κυπρ. 511³).
• 2) (Με την πρόθ. μετά και γεν. προσωπ. αντων.) ασχολούμαι με κάπ., μπλέκομαι με κάπ. (ερωτικά):
• μετέχτηκα μιτά της (Κυπρ. ερωτ. 90²²).

• Φρ.
• 1) Μετέχω αναψυχήν = ανακουφίζομαι, ησυχάζω:
• (Διγ. Z 3747).
• 2) Μετέχω βρώσεως = τρώω:
• (Διγ. Z 1769).
• 3) Μετέχω συγγένειαν μετά κάπ. = είμαι συγγενής κάπ.:
• (Χρον. Μορ. P 4156).
• 4) Μετέχω το φυσικόν = έχω τις ιδιότητες που μου έδωσε η φύση, «έχω από τη φύση μου»:
• (Ιμπ. 826).
• 5) Μετέχω ύπνου = κοιμούμαι:
• (Διγ. Z 958). [αρχ. μετέχω. Η λ. και σήμ.]

[Λεξικό Κριαρά]