Singule

παρά, πρόθ.· πάρα.

• I.Πρόθ.
  • ΆΜε γεν.
    • 1)Τοπ.
      • α)(για δήλ. στάσης σε τόπο):
        • § (Καλλίμ. 288)·
      • β)κοντά σε:
        • § Παρά σπιτιού ήβαλά τα (ενν. τα χοιρομέρια) (Στάθ. Β́ 187).
    • 2)Από
      • α)(για δήλ. αιτίας):
        • § το ανδρόγυνον χωρίζεται παρά του θανάτου του ανδρός … (Ασσίζ. 121²⁵)·
      • β)(για δήλ. απαλλαγής):
        • § ελεύτερος με το κείμενον παρά εκείνου του φόνου (Ασσίζ. 475¹⁷).
    • 3)Ενάντια σε κ.:
      • ουδέν έν γέγονεν ποσώς παρά ‘ρισμού Κυρίου (Παρασπ., Βάρν. C 458).
  • Β́(Με δοτ., για δήλ. ποιητ. αιτ.) από:
    • ίστατο … άντικρυς εξεπίτηδες του παρ’ εμοί οράσθαι (Διγ. Z 3097).
  • Γ́Με αιτιατ.
    • 1)Τοπ.
      • α)δίπλα· μπροστά σε:
        • § πίπτει παρά τους πόδας (Βέλθ. 495)·
      • β)(μέσα) σε:
        • § χρυσού μεγίστους θησαυρούς … ους έθεντο παρά την γην εμοί πρώτοι πατέρες (Βίος Αλ. 3700).
    • 2)(Για δήλ. προέλ. με αιτιατ. προσώπου) από:
      • ως ακούετον παρά πάντας … δεν ήτον καθάριος από την πορνείαν (Συναδ. φ. 32^v).
    • 3)(Για δήλ. εναντίωσης, αντίθεσης):
      • (Ασσίζ. 75^23, 24), (Ψευδο-Γεωργηλ., Άλ. Κων/π. 702).
    • 4)(Για δήλ. χρονικής εναλλαγής):
      • δίδου αλόην … παρά μίαν ημέραν (Ιερακοσ. 467³¹).
    • 5)(Για να δηλωθεί το λιγότερο):
      • Εκοιμήθη ο μέγας Κομνηνός ο κυρ Αλέξιος … βασιλεύσας έτη λγ́ παρά μήνας γ́ (Πανάρ. 64⁴).
    • 6)(Για δήλ. ποιητ. αιτ.):
      • ταύτη γαρ η συγγενεία … παρά … τους Ρωμαίους αφ’ αίματος λέγεται (Ελλην. νόμ. 566²⁹).
• II. Σύνδ.
  • ΆΣυγκρ.
    • 1)(Εισάγει β́ όρο σύγκρισης έπειτα από επίθ. ή επίρρ. συγκρ. βαθμού)
      • α)(με αιτιατ.):
        • § (Προδρ. I 238), (Άνθ. χαρ. (κυπρ.) 75)·
        • § (με προηγ. το παρκάτω):
          • επέσωσα εις τον τόπον σας και εθάρρουν πως δεν είμαι παρκάτω παρά τον δικόν μου (Μαχ. 530¹²)·
        • § (ποσοτ., χρον.):
          • απέρνα … διαβάζοντας καθημερινώς πλιο παρά πέντε χρόνους (Τριβ., Ρε 112· Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 220^r)·
        • § (με παράλ. του επιθ. ή του επιρρ.):
          • (Σαχλ., Αφήγ. 822), (Προδρ. I 91)·
      • β)(με γεν.):
        • § δύνασαι και άλλον λόγον κάλλιον παρ’ αυτού να είπεις (Λουκάνη, Ομήρ. Ιλ. Ή [414])·
        • § (με παράλ. του επιρρ.):
          • η καρδία του δύναται παρά πάντων (Σπαν. A 70)·
      • γ)(με βουλητική πρόταση):
        • § καλλιά έχω την γυναίκα μου παρά να βασιλεύσω (Ντελλαπ., Ερωτήμ. 2011)·
        • § (εδώ λόγω βραχυλογίας):
          • εμνόξασίνε … εσάς καλύτερω βοσκώ παρά εκεινώ ν’ αφήσου (Πανώρ. Έ́ 154)·
          • γ¹)(με παράλ. του επιθ. ή του επιρρ.):
            • Γαμβρούς … να βρεις να’χουν κορμιά ακέραια παρά να λείπουν αρετές (Δεφ., Λόγ. 540)·
            • γ²) (με προηγ. το ειμή):
              • δεν έχω μετά σε ειμή παρά να χάσω (Φαλιέρ., Ιστ. 594)·
              • γ³) (με προηγ. το αλλιώς):
                • θεά, πώς ημπορεί η χάρη σου να κάμει αλλιώς παρά τη σήμερο δίκια ν’ αποφασίσεις (Φορτουν. Ιντ. ά 105)·
      • δ)(με αναφορ. πρόταση):
        • § να με αγαπήσεις περισσότερα παρά οπού με αγάπας (Διγ. Άνδρ. 359⁴)·
        • § η αυθεντία ουδέν ένι κρατημένη να δώσει πλείον τίποτες εκείνης της ζημίας, παρά όσον ένι άνωθεν λαλημένον (Ασσίζ. 191²⁶)·
      • ε) (με επίρρ., συν. το ποτέ· βλ. και έκφρ. παρά ποτέ):
        • § Πλια παρά πρώτας τσ’ αγαπού (Πανώρ. Έ 297· Κυπρ. ερωτ. 94⁴⁵)·
      • στ)(με απαρέμφ.):
        • § γλυκυτέρα γουν η μάχη … παρ’ ελθείν εις τας πατρίδας (Ερμον. Ι 44)·
      • ζ) (πλεοναστικά με επόμ. την πρόθ. από):
        • § πως το θέλεις πλιότερα παρ’ από με α σου (Πανώρ. Γ́ 396)·
      • η)(με ονομ. ομοιόπτωτα):
        • § καλλιά ‘ναι ο θάνατος παρά σκλαβιά (Ιντ. κρ. θεάτρ. Δ́ 87).
    • 2)(Εισάγει β́ όρο σύγκρισης έπειτα από επίθ. ή επίρρ. θετ. βαθμού) περισσότερο από, καλύτερα από
      • α)(με αιτιατ.):
        • § άγριος παρά θηρίον (Χούμνου, Κοσμογ. 786)·
        • § α¹) (με τα επίθ. πας, άπας, όλος):
          • (Απολλών. 185)·
          • πολλήν υπεροχήν παρά τους πάντας έχεις (Βίος Αλ. 717)·
          • στερεόν (ενν. άλογον) πολλά παρ’ όλα (Πτωχολ. α 444)·
        • § α²) (με τις αντων. άλλος, κ(ι)ανένας, κ(ι)ανένας άλλος):
          • (Ερωτόκρ. Β́ 15)·
          • Κρήτη, που ήσουν ‘παινετή στα πλούτη παρά άλλη (Διακρούσ. 112²¹)·
          • Τέκνο μου, … τόσα φρόνιμο παρά παιδί κιανένα! (Θυσ. 356)·
          • ‘Σ κίνδυνον μέγαν και βαρύν παρά κανέναν άλλο (Διακρούσ. 89⁷)·
      • β)(με γεν.):
        • § (Φυσιολ. (Zur.) XIIII¹)·
      • γ)(με αναφορ. πρόταση):
        • § εφάνην τους όλους να πάρουν μέγαν σκοπόν, παρά ‘πού επαίρναν (Βουστρ. 92¹¹)·
      • δ) (με την πρόθ. από):
        • § ήτον (ενν. ο πατριάρχης Κύριλλος) … σοφός παρά από όλους τους μαθηματικούς (Συναδ. φ. 55^r)·
      • ε)(με ονομ. ομοιόπτωτα):
        • § πρώτον πρέπει να αγαπούνται οι καλοί παρά οι κακοί (Άνθ. χαρ. (κυπρ.) 76· Αιτωλ., Μύθ. 88¹⁸).
    • 3)(Εισάγει β́ όρο σύγκρισης έπειτα από επίθ. υπερθ. βαθμού):
      • άπαντας υποτάξας (ενν. ο Διγενής) φρικτότατος εδείκνυτο παρά τους απελάτας (Διγ. Z 4194).
    • 4) (Με προηγ. χρον. επίρρ.· συν. το ομπρός· βλ. και εμπρός 2γ(β))
      • α)(με ουσ. ή αντων.) πριν από κάπ. ή κ.:
        • § (Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 215^v)·
        • § πρώτας ήρθες παρά με (Ανέκδ. ιντ. κρ. θεάτρ. Ά 36)·
      • β) (εισάγει χρον. πρόταση με προηγ. τα επιρρ. εμπρός, ομπρός, πρι(ν), πριχού, πρώτας, πρωτύτερα· βλ. και εμπρός 2γ(α)) προτού (να):
        • § Εμπρός παρά να πλερωθούν οι ογδοήκοντα ημέρες, εγίνετον θανατικόν (Πόλ. Τρωάδ. 5394· 1867)·
        • § μα θε να δω τη μάννα μου πρι παρά να κινήσω (Θυσ. 524· Σουμμ., Παστ. φίδ. Γ́ [683])·
        • § πρώτας παρά ν’ αλλάξω (Πιστ. βοσκ. III 6, 77)·
        • § επρόβλεπε τες ταραχές και τους χειμώνας πρωτύτερα παρά να έλθουσι (Χίκα, Μονωδ. 66· Καρτάν., Π. Ν. Διαθ. φ. 51^r).
  • Β́(Αντιθ. με προηγ. άρν.) αλλά:
    • ο μισέρ Αντρίας δεν εκούριασεν, παρά πάγει εις του παλίου (Βουστρ. 190¹⁴· Πανώρ. Γ́ 104).
• III. Επίρρ.
  • 1)(Σε αποφατικές προτάσεις για δήλ. περιορισμού)
    • α)αλλά μόνο, παρά μόνο:
      • δεν είν’ η αγάπη κάτεχε παρά καλό περίσσο (Πανώρ. Β́ 354)·
      • ένα ερημονήσι εις το οποίον δεν εκατοικούσαν παρά άγρια ζώα (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 420· Ασσίζ. 316³⁰)·
      • (με επόμ. βουλητική πρόταση):
        • § (Ερωφ. Δ́ 15)·
        • § Δεν έν παρά να γένει (Αλεξ. 265)·
      • (με επόμ. αναφορ. πρόταση):
        • § ουδέν παίρνει απέ τον καρπόν παρά όσον εντέχεται (Ασσίζ. 77²⁸· 156⁵)·
      • (πλεοναστικά με επόμ. ή προηγ. τα μόνο(ν), μοναχάς):
        • § (Σεβήρ., Διαθ. 189³), (Πανώρ. Β́ 372)·
        • § μηδ’ άλλο πράμα δύνεται να με παρηγορήσει παρά η θωριά σου μοναχάς (Ερωφ. Γ́ 83)·
        • § να κατέχεις το πως δε θέλω μοναχάς παρά το πρόσωπό σου να το θωρώ (Πανώρ. Γ́ 593)·
      • (επιτ. με προηγ. τα άλλος, άλλον τίποτας, κιανένας):
        • § Άλλην ουκ έχω παρά σεν (Φαλιέρ., Ιστ. 476)·
        • § δεν εφοβείτονε άλλον τίποτας παρά την αμαρτίαν (Μορεζίν., Κλίνη Σολομ. 420· Ερωφ. Ά 530)·
    • β)εκτός από:
      • Αν πει κανένας κι άλλην παρά σέναν αγάπησα ποτέ … (Κυπρ. ερωτ. 22¹²)·
      • (πλεοναστικά με προηγ. το επίρρ. έξω):
        • § περί ποίων γραφών τών ουδέν εντέχουνται να ποίσουν δίκαιον έξω παρά η αυλή (Ασσίζ. 13¹⁸).
  • 2) (Επιτ. με επόμ. το επίρρ. πολλά) σε μεγάλο βαθμό, εξαιρετικά:
    • έστεκεν (ενν. ο γενεράλες) ογιά τα Χανιά πάρα πολλά γνοιασμένος (Τζάνε, Κρ. πόλ. 156¹⁴).
• Εκφρ.
• 1) Παρ’ αξίαν= όπως δεν αξίζει, ανάξια:
  • (Πτωχολ. α 361).
• 2) Παρά δαμίν= παραλίγο:
  • (Ερμον. Μ 111).
• 3) Παρά διαβόλου, βλ. διάβολος 1ζ.
• 4) Παρ’ ελπίδα, βλ. ελπίς 1γ.
• 5) Παρά λόγου= χωρίς λόγο:
  • (Χρον. Μορ. H 4175).
• 6) Παρ’ ολίγον, βλ. ολίγον Εκφρ. 8.
• 7) Παρ’ όνομα, βλ. όνομα Εκφρ. 3.
• 8) Παρά ποτέ= περισσότερο από ποτέ:
  • (Ερωτόκρ. Δ́ 1368), (Θυσ. 420).
• 9) Παρά τα πάντα= πάνω απ’ όλα:
  • (Μαχ. 642¹¹).
• 10) Παρά το πρώτον= (?)περισσότερο από πριν:
  • (Φυσιολ. (Legr.) 74).
• 11) Παρά της ώρας= αμέσως:
  • (Καλλίμ. 2554).
• 12) Παρ’ ώραν= πρόωρα:
  • (Καλλίμ. 1045).

[αρχ. πρόθ. παρά. Ο τ. και η λ. και σήμ.]

[Λεξικό Τριανταφυλλίδη]

πηδάλιο το [piδálio] Ο40 : 1. το όργανο με το οποίο διευθύνεται σκάφος, αεροσκάφος κτλ.· (πρβ. τιμόνι): Tο ~ έπαθε βλάβη και το πλοίο έμεινε ακυβέρνητο. Στο ~ του πλοίου βρίσκεται ένας έμπειρος καπετάνιος. Tραβώντας το ~ το αεροπλάνο πήρε ύψος. 2. (μτφ.) διοίκηση, διακυβέρνηση, διεύθυνση: Kρατάει με επιτυχία το ~ της πολιτείας / της οικογένειάς του / της εταιρείας. Παίρνω το / κάθομαι στο ~, διευθύνω, κυβερνώ, διοικώ.

[λόγ. < αρχ. πηδάλιον `πλατύ κουπί που χρησίμευε για τιμόνι΄]