Singule

της Πολίτου Μαρούλας, φιλολόγου Α.Π.Θ.

Τι είναι η ειρωνεία;

Το δεύτερο πρόσωπο, με τη μεταγενέστερη αφήγηση που κάνει, έχει ένα βλέμμα αποστασιοποιημένο με το κατακάθι της πικρίας. Έχουμε μια διπλή χρονικότητα. Η απόσταση είναι με την εύνοια ότι λειτουργούν διάφοροι συνωμοτικοί κύκλοι χρονικοί, συγχρονικοί, σε σχέση με τις κινήσεις). Τραγική ειρωνεία είναι η άγνοια ενός προσώπου και γνώση ενός άλλου. Εδώ, ο ενήλικας αφηγητής αναπαριστά το υποκείμενο του παρελθόντος (τη στιγμή που πιστεύει στο ιδανικό) και ταυτόχρονα δείχνει το κρίμα του παρόντος. Αυτή είναι και η αποδόμηση. Έτσι, έχουμε μια πολύσημη αντιμετώπιση. Το μεταγενέστερο φέρνει το τραγικό.

Δυναμικά μοτίβα

Leit motiv.
Η «περικεφαλαία» είναι σύμβολο μεταμφίεσης στην παιδική ηλικία, και
κυριολεκτικά και μεταφορικά. Μεταφορικά στις αποκριές με το παιχνίδι των
πυροσβεστών, αλλά τραγική ειρωνεία όταν πιάνει φωτιά.

• Πότε εκτελείται ο ρόλος του δυναμικού μοτίβου;

Το ονομάζουμε δυναμικό όταν επαναλαμβάνεται με διαφορετικό
τρόπο κάθε φορά. Γιατί επιλέγει να χειρίζεται ο Πολίτης έτσι τα
θέματα;

• Αυτή η συσχέτιση με την Ιλιάδα παίζει κάποιο ρόλο;(ναι)

Το συγκεκριμένο κείμενο είναι πολυδιάστατο με ένα ειρωνικό κοίτασμα θεμάτων. Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ο ώριμος Παρασκευάς δεν είναι αντικειμενικός. Δίνει μια ερμηνεία και σχολιάζει. « Τραγική η άγνοια σας που νομίζετε ότι θα νικήσετε τον κόσμο με τις ψεύτικες περικεφαλαίες σας.»

Μέλπω Αξιώτη,
«θέλετε να χορέψομε Μαρία;»(νουβέλα) στα ΑΠΑΝΤΑ, τ. β’, εκδόσεις Κέδρος

1. Ο πρώτος τόμος περιέχει το μυθιστόρημα Δύσκολες Νύχτες
2. Θέλετε να χορέψομε Μαρία;
3. Χρονικά(«Απάντηση σε 5 ερωτήματα», «Πρωτομαγιές 1886-1945», «Οι Ελληνίδες φρουροί της Ελλάδας» «Αθήνα 1941-1945»).
4. Εικοστός αιώνας(μυθιστόρημα)
5. Σύντροφοι καλημέρα!(και άλλα διηγήματα)
6. Μια καταγραφή στην περιοχή της λογοτεχνίας (και άλλα κείμενα)
7. Ποιήματα
8. Το σπίτι μου (διήγηση)
9. Η Κάδμω (νουβέλα)

Όλα αυτά υπό την επιμέλεια της Μάρω Δούκα και του Βασίλη Λαμπρόπουλου.

Το συγκεκριμένο έργο είναι νουβέλα, που για πρώτη φορά εκδόθηκε το 1940 από της εκδόσεις Πυρσός. Η νουβέλα έδωσε νέους ερεθισμούς στην αγανάκτηση των καθαρολόγων κριτικών. Μόνο ο Γρ. Ξενόπουλος και ο Τ. Μάλανος χαιρέτησαν με ενθουσιασμό την έκδοση και περιέβαλαν την Αξιώτη στο νεωτερικό κίνημα της εποχής. Η δεύτερη έκδοση γίνεται το Μάρτη του 1967 από τον Κέδρο υπό το τυπογραφείο του Γ. Αργυρόπουλου. Δυο χρόνια πριν είχε επιστρέψει από τη
μακρόχρονη εξορία της στις σοσιαλιστικές χώρες. Το εξώφυλλο φιλοτεχνείται από
τον Ανδρέα Φραγκιά. Η έκδοση αυτή είναι με ελάχιστες γλωσσικές αναπροσαρμογές και αλλαγές στη δομή των φράσεων(προφανώς από το ίδιο το χέρι της Αξιώτη) εφόσον από το τέλος του βιβλίου υπάρχει και ένα δικό της σημείωμα που αναφέρεται στην ορθογραφική προσαρμογή του κειμένου.

Το κείμενο εμφανίζεται την ίδια χρονιά με την Eroica. Η ζωή της Αξιώτη είναι αρκετά ταραχώδης. Εκτίει 18 χρόνια εξορία εξ αιτίας των πολιτικών της πεποιθήσεων. Το 1964 επιστρέφει με μια βαλίτσα βιβλία και πεθαίνει το 1973. Ήταν γόνος παλιάς Μυκονιάτικης οικογένειας. Μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον λόγιο. Ο παππούς της ήταν μουσικός και μεταφραστής της ρωσικής λογοτεχνίας. Οι γονείς της χωρίζουν. Μαθαίνει καλά τη γαλλική γλώσσα. Όταν μεταφράζει κείμενα ρωσικής λογοτεχνίας το κάνει από τα γαλλικά. Η αλληλογραφία της με το Ρίτσο δείχνει μια βασανισμένη γυναίκα. Η πρώτη εμφάνιση της ήταν στο περιοδικό «Μυκονιάτικα Χρονικά». Το 1938 βραυέυεται για τις Δύσκολες Νύχτες , ένα μυθιστόρημα με 4 κεφάλαια που περιέχουν την παιδική ηλικία, την εφηβεία και την ενηλικίωση(έχε διπλή αφήγηση). Το 1939 εκδίδεται η Σύμπτωσης. Το 1945 Γνωστός Αγώνα, .που μεταφράζεται στα γαλλικά. Η επικαιρότητα και τα χαρακώματα αλλάζουν τη γραφή της. Οι ανάγκες και οι επιταγές είναι άλλες κατά τη γνώμη της. κάνει ραδιοφωνικές εκπομπές. Παίρνει τη θέση λέκτορα στο Βερολίνο. Αλλά έργα : Το Κοντραμπάντο(το λαθρεμπόριο), Το σπίτι μου(ένα από τα σπαρακτικά κείμενα του νεοελληνικού νόστου).

 Στο έργο δεν υπάρχει Μαρία. Υπάρχουν αρκετές συμβάσεις λόγου. Ανήκει στον πρώτο κύκλο παραγωγής. Γενικά, απολαμβάνει μεγάλης εκτίμησης.

Η Μαίρη Μικέ ασχολείται με μελετήματα για την Αξιώτη, επιμέλεια των ποιημάτων της, και την έκδοση ενός ανέκδοτου μυθιστορήματος της στα γαλλικά, που μιλά για την πρώτη φάση της εξορίας της με τίτλο Η Δημοκρατία Βαστίλη.

Βιογραφικά Αξιώτης

Ζει σ’ ένα λόγιο και αυστηρό περιβάλλον. Ο Παναγιώτης Αξιώτης, μεταφραστής ρωσικής λογοτεχνίας είναι ο παππούς της. ο Γιώργος, πατέρας της εργάζεται στο ωδείο Πειραιά και είναι μουσικός. Η Καλλιόπη Βάρβαρη, η μητέρα της τους εγκαταλείπει για μια ταραγμένη σχέση. Ο Πανάγος Αξιώτης είναι ετεροθαλής αδερφός της, όπως υπάρχει και ένα ακόμη αδέρφι. Γενικά, η Μέλπω είναι εσωστρεφής χαρακτήρας. Γνώστης της γαλλικής γλώσσας από μοναστήρι όταν
ήταν εσώκλειστη. Αυτό μας παραπέμπει στις Δύσκολες Νύχτες, το οποίο παίρνει το πρώτο βραβείο του γυναικείου συλλόγου το 1938. Ο Βασίλειος Μαρκάρης ήταν σύζυγός της για 4 χρόνια. Η Μυκονιάτικη, εφημερίδα αποτέλεσα θεματοφύλακας του έργου της.

Δύσκολες Νύχτες

Εκδίδεται το 1938. Έχει 4 κεφάλαια, αριθμημένα με αριθμούς. Οι αφηγήτρια είναι σε διαφορετικές ηλικίες κάθε φορά. Η οπτική είτε από τα παιδικά χρόνια, είτε από τη Μονή Ισουρλητών, είτε από ένα καλοκαίρι, είτε από την ενηλικίωση. Αυτό αποτελεί δείγμα νεωτερικού λόγου. Δεν υπάρχει καμία πλοκή, ούτε γραμμική ακολουθία, ούτε κάποιος ερμηνευτικός κώδικας. Η υπόθεση φέρνει αμηχανία. Οι οπτικές γωνίες είναι εσκεμμένα συγκεχυμένες. Μερικά στοιχεία είναι η μνημονική τεχνική του συνειρμού, ο εγκιβωτισμός, η φωνητική μεταγραφή της πραγματικότητας(ένας μονόλογος με 132 φωνές). Οι περισσότερες κριτικές υπήρξαν
βιαία αρνητικές για το φύλο της συγγραφέως. Η μόνη θετική ήταν του Ξενόπουλου.
Από ανθολόγιο μπορούμε να δούμε κάποιες κριτικές:

• Τ. Μάνος: «παράξενα ποιητικό –φανταστικό βιβλίο. Κάνει απροσδόκητα άλματα μνήμης. Υπάρχει μια στέρεα σύνθεση- τεχνική!!»
• Ξενόπουλος: « θελκτικό και μοντέρνο κείμενο. Υπάρχουν φωνογραφικοί τρισχαριτωμένοι διάλογοι. Η γλώσσα είναι υποδειγματική.»
• Ανάγνωσμα στην Εστία το 1939: « ευχή: εξορία σε ψυχιατρική κλινική ή σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Γιατί προσβάλλει τη λαϊκή συνείδηση.»

Έτσι προκύπτουν τα εξής: Τίθεται ένα θέμα ποιητικής. Ασκείται πολιτική προπαγάνδα λόγω της προσωπικής στράτευσης της Αξιώτη. Το 1936 την βλέπουμε ενταγμένη στο ΚΚΕ. Και γενικά αντιμετωπίζει μια έμφυλη άρνηση. Μέχρι και το 1940, με το θέλετε να χορέψομε Μαρία; Είναι μια περίοδος νεωτερική, η πρώτη φάση των πειραματισμών.

Έπειτα έχουμε δύσκολα χρόνια για την Αριστερά, η οποία βρίσκεται στη πρώτη γραμμή στα Δεκεμβριανά. Εκδίδονται τα τέσσερα χρονικά  με 6000 αντίτυπα. Πρώτη συλλογή διηγημάτων στα Ελεύθερα γράμματα και το μυθιστόρημα 20^ος Αιώνας με εκδοτική άνθηση(μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες). Βλέπουμε το σοσιαλιστικό ρεαλισμό, μια διαφοροποίηση από τη προγενέστερη παραγωγή. Το 1947 στις 22 Μαρτίου φεύγει από την Ελλάδα. Το 1964 επιστρέφει.

Αυτοεξορία

Το επάγγελμά της λογοτέχνης, μαζί με τον Παύλο Νιρβάνα είναι παγκόσμιοι σύνεδροι. Αρθρογραφεί σε εφημερίδες για την κατάσταση στην Ελλάδα «Οι αλυσίδες ζώνουν την Ακρόπολη». Το Νοέμβριο του 1948 μέχρι το Μάιο το 1949,
γράφει ένα ανέκδοτο μυθιστόρημα. Είναι ένα κείμενο εξορίας με πλούσιο ερωτικό
κοίτασμα. Νομίζει την προγενέστερη παραγωγή της μη σουρεαλιστική αμαρτία.
Αρχικά προσπαθεί να διατηρήσει την αριστερή πλευρά της. Έπειτα προσπαθεί να
διατηρήσει το αδιόρατο πνεύμα της. Αυτή είναι μια ψυχοφθόρα διαδικασία για
πολλούς λογοτέχνες αριστερούς. Άρα, αυτή η κίνηση γίνεται στο περιθώριο. Αλλά
αποτελεί εσωτερική ανάγκη ή ερωτική ποιητική;

Το 1950 απελαύνεται από τη Γαλλία, ύστερα από ενέργειες της Ελληνικής κυβέρνησης. Τότε γράφει στον Αραγκόν «όπου γης και πατρίς. Περιγραφή
σκηνών εξορισμού και θύμηση της Γαλλίας.. τέλος ευχαριστίες.» Έπειτα, βιώνει
συγγραφική αφωνία. Η  Μάρω Δούκα λατρεύει το έργο της «ανάμνηση και αναζήτηση. Για όλα έχει γράψει.» Η αλληλογραφία με το
Ρίτσο δείχνει πως η εξορία την έχει ποτίσει.

Τρίτη φάση

Το σπίτι μου. Εκδίδεται το 1965. Ο πρώτος του τίτλος ήταν Καινή Διαθήκη. Ο χωρόχρονος του έργου είναι διευρυμένος. Είναι ένα μωσαϊκό κειμένων από διαφορετικές πτυχές του χρόνου, από τον 17^ο  μέχρι τον 20^ο. Ο κριτικός Δημήτρης
Ραυτόπουλος  το χαρακτηρίζει σπαρακτικά κείμενα του νόστου. Το 1972 Η Κάπνα.
Το έργο γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο, επανασυνθέτει. Όταν δημιουργείται το
περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» με ένα πραγματικά άλλο αέρα, η Αξιώτη είναι μέλος επιτροπής. Η Κάδμος είναι ένα έργο συγκινητικό. Έρχονται και την συναντούν όλα τα πρόσωπα που υπάρχουν στα έργα της. Την συντροφεύουν στη μοναξιά της. Εκφράζει μια πίκρα, θέλει να ζει μέσα μας. Είναι ένα κύκνειο άσμα, ένας τρόπος νέκειας. Το 1974 βασανίζεται από αμνησία. Πεθαίνει μόνη σε ένα οίκο ευγηρίας, χωρίς να γράψει το τελευταίο βιβλίο που τόσο επιθυμούσε με τίτλο Τα
Πράγματα.

Αλληλογραφία

Τον Απρίλιο του 1960 στέλνει ένα γράμμα. Είναι ακόμη εξόριστη. Λέει πως δεν έχει άνθρωπο στην Ελλάδα να φροντίσει τις εκδόσεις της. Πίκρα και ένα κράτημα. Προσφωνεί « Αγαπητέ μου, Ρίτσο…» ζητώντας βοήθεια να εκδοθεί ένα ποίημα της. Συγκινητική η έκφραση της «13 χρόνια πέρασαν..διστακτική.»

Η απάντηση του εκφράζει παράπονο που δεν του έγραφε. Φίλοι και καλλιτέχνες που αγαπούν ο ένας τον άλλο. Αγάπη για την πατρίδα και νοσταλγία κατά τα ταξίδια του. Είχε την ευκαιρία να τη δει, αλλά δεν το έκανε. Της συστήνει να μην αμφιβάλλει για το γούστο του. Είναι ένα αληθινό ποίημα, συγκριτικά μεγάλο σε έκταση με το γράμμα. Θα προσπαθήσει να το εκδώσει. Της στέλνει και το τελευταίο του βιβλίο. Επίσης της λέει να γράψει για ‘κείνη «ευλογημένη για τα βάσανα η τέχνη που πάντα με σώζει». Ζωή, δουλειά, αισθήματα, σκέψεις. «Μίλα μου σ ΄ ακούω. Με όλη μου την καρδιά. Γιάννης.» Οικειότητα, ζεστασιά.

Απάντηση: «Αγαπητέ μου Γιάννη..»εμπορικό γράμμα και γι΄ αυτό σύντομο.

Απάντηση: «Αγαπημένη μου Μέλπω..» Δημοσίευση σε καλό περιοδικό και ανάτυπα για όσους επιθυμήσει. Συγκίνηση για την έκδοση του ποιήματος. Βιασύνη και συγκίνηση για το επαγγελματικό του γράμμα. Περιμένει το αληθινό της γράμμα.»

Άλλο γράμμα Ρίτσου: «Περιμένω το πρώτο σου γράμμα..» Δεν φτάνει ποτέ το γράμμα αυτό. Ο Ρίτσος μένει πιστός φίλος και φύλακας άγγελος της.

Τσέχωφ

Μεταφράζει Τσέχωφ. Η ενασχόληση αυτή αρχίζει από το ’63. Προκύπτουν διηγήματα. Έχει μια βιωματική επαφή μαζί του. Διαβάζει πράγματα που
απασχολούν και την ίδια. Για τον Τσέχωφ : «ο μύθος και η ιστορία είναι
ανύπαρκτη. Το καλούπι του πραγματικού περιεχομένου. Όχι συμβατικότητες του
ήρωα. Καμία λύση δεν ετοιμάζεται, ούτε ετοιμάζει τον αναγνώστη. Ατελείωτα τα
διηγήματα του. Επιχειρεί μια ανάγνωση για αυτόν που να αντικατοπτρίζει την
πρώτη νεωτερική φάση της.