Singule

Της Βάλιας Θεοδωρίδου, Ιστορικού Δ.Π.Θ.

Μέσα σε δυο δεκαετίες οι εντυπωσιακές κοινωνικές αλλαγές και από τις δύο πλευρές του Σιδηρού Παραπετάσματος ήταν απαραγνώριστες ,οι ρυθμοί ανάπτυξης πολύ υψηλοί και οι κοινωνίες των χωρικών είχαν κάνει το άλμα προς το σύγχρονο βίο. Οι πόλεις επεκτάθηκαν με εκπληκτικούς ρυθμούς :μεταξύ 1960-1990 ο πληθυσμός της Αθήνας αυξήθηκε από 1,9 σε 3 εκατομμύρια ,του Βουκουρεστίου από 1,4 σε 2,2 εκατομμύρια και του Βελιγραδίου από 585.000 σε 1,1 εκατ. Επίσης ψηλές πολυκατοικίες περικύκλωσαν τα παλιά κέντρα των πόλεων του 19 αιώνα από το Βουκουρέστι ως τη Λάρισα .Η ύπαιθρος άρχισε να αδειάζει και οι χωρικοί ανέπτυσσαν νέα αντίληψη για την κατανάλωση και τον ελεύθερο χρόνο και κέρδισαν αρκετά χρήματα για να πηγαίνουν διακοπές. Από την άλλη μεριά οι χωρικοί διατήρησαν το δέσιμο τους με το χωριό και τη γη και όταν μετακόμισαν στις πόλεις και άλλαξαν τον τρόπο ζωής τους και τα θρησκευτικά αισθήματα ήταν ισχυρότερα από τον κομουνιστικό αθεϊσμό .Σε όλα τα Βαλκανικά κράτη εμφανίστηκαν οι κοινωνικοί θεσμοί του σύγχρονού κράτους πρόνοιας – η μαζική σχολική και πανεπιστημιακή εκπαίδευση ,τα νοσοκομεία και αγροτικοί συνεταιρισμοί .

Εννοείται ότι υπήρχαν ουσιαστικές πολιτικές διαφορές .Μόνο στη Ρουμανία στο αστυνομικό κράτος του Τσαουσέσκου η στροφή στον αστικό βίο έφτασε στη εσκεμμένη καταστροφή της ζωής του χωριού και στη δημιουργία <συστηματοποιημένων > τσιμεντένιων αγροπόλεων .

Ανάμεσα στη συστηματική επιτήρησα των αριστερών στη μετεμφυλιακή Ελλάδα και στην εξάπλωση της μυστικής αστυνομίας στη Ρουμανία υπήρχε διαφορά ποιοτική .Ο κομφορμιστικός αντί κομουνισμός της ελληνικής γραφειοκρατίας περιόρισε την πνευματική και την πολιτιστική ελευθερία .

Πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα γινόταν πολύ συζήτηση   γύρω από τις δυνατότητες υλοποίησης μιας οικονομικής μεταρρύθμισης στο πλαίσιο ενός μονοκομματικού κράτους .Στη Γιουγκοσλαβία οι ρεφορμιστές κομμουνιστές προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια σύγχρονη οικονομία αγοράς με υψηλή παραγωγικότητα ,σταθερότητα και ορθολογικούς μηχανισμούς .Η ιδιωτική επιχείρηση επιτράπηκε σε περιορισμένη κλίμακα και η έλλειψη εμπειριών στον ελεύθερο ανταγωνισμό παρεμπόδισε όλες τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού και αποδοτικής οργάνωσης των κρατικών εταιρειών .Η δυσαρέσκεια των εργατών ήταν πιο έντονη στο κομουνισμό παρά στον καπιταλισμό .Στη Βουλγαρία και στη Ρουμανία έγιναν λιγότερες μεταρρυθμίσεις και η μεγαλύτερη αστυνομική καταστολή επέτρεψε την ανοιχτή αντιπολίτευση.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και μετά η αντίθεση στην καπιταλιστική Ελλάδα και στο σοσιαλιστικό βορρά έγινε πιο έντονη.

Οι πετρελαϊκές κρίσεις και η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας επέβαλαν αλλαγές παντού .Μετά το 1974   η Ελλάδα διέθετε σταθερό δικομματικό σύστημα ,με το σοσιαλιστικό και το συντηρητικό κόμμα να εναλλάσσονται στην εξουσία ..Στα κομουνιστικά κράτη ,αντιθέτως ,η οικονομική κρίση οδηγούσε σε αμφισβήτηση την πολιτική νομιμότητα του ίδιου του συστήματος ..Οι πιο σοβαρές συνέπειες έγιναν αισθητές στη Γιουγκοσλαβία ,όπου ο θάνατος του Τίτο 1980 εξασθένηση την ομοσπονδία .Το ΔΝΤ (ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ )   βοήθησε την κυβέρνηση αλλά μονό προσωρινά .Έτσι , η οικονομική κρίση διάβρωσε την ισχύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και άνοιξε το δρόμο για τους εθνικιστικούς ανταγωνισμούς σε τοπικό και ομοσπονδιακό επίπεδο.

Το 1989 το κομουνιστικό καθεστώς ήταν ετοιμοθάνατο ωστόσο η κατάρρευση του είχε διαφορετικές επιπτώσεις στα βαλκανικά κράτη .Στη Γιουγκοσλαβία για παράδειγμα η κατάρρευση κομουνιστών επιδείνωσε την θέση των μειονοτήτων αντί να την βελτιώσει .Το Νοέμβριο του 1943 οι γιουγκοσλάβοι κομουνιστές είχαν ήδη αναγνωρίσει την Μακεδονία ως ξεχωριστή δημοκρατία εντός της ομοσπονδίας .Το 1971 οι μουσουλμάνοι της Βοσνίας αναγνωρίστηκαν και αυτοί ως ξεχωριστό έθνος .Η Γιουγκοσλαβία επιζούσε ακόμα η αψβουργική διάκριση   μεταξύ των <εθνών> και <εθνοτήτων> Η μεγαλύτερη από τις τελευταίες ήταν η Αλβανοί ,οι οποίοι ζούσαν στην αυτόνομη επαρχία του Κόσσοβου ,υποσκελίζοντας αριθμητικά τους Σέρβους και άλλες ομάδες .

Πριν καταρρεύσει ο κομουνισμός ,ο Μιλόσεβιτς άρχισε να αποκαθιστά την σερβική κυριαρχία στο Κόσσοβο και στη Βοιβοδίνα.,με στόχο να ενισχύσει την σερβική επιρροή στη Γιουγκοσλαβία .Καθώς όμως οι δημοκρατίες της ομοσπονδίας αποσχίζονταν γινόταν φανερό ότι ο Μιλόσεβιτς αγωνιζόταν να δημιουργήσει μια Μεγάλη Σερβία ,που θα επέτρεπε στις σερβικές μειονότητες της Κροατίας και της Βοσνίας να εξακολουθήσουν να ανήκουν στην ίδια πολιτική κοινότητα   με τους Σέρβους της Σερβίας και του Μαυροβουνίου .Μετά το 1991 η διεθνής υποστήριξη της ανεξαρτησίας της Κροατίας και της Βοσνίας οδήγησε και αυτή τη πολιτική στην αποτυχία : οι Σέρβοι και οι Κροάτες εκδιώχθηκαν από την Κράινα και οι σερβοβόσνιοι αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν εδάφη και να δεχτούν ότι αποτελούν μέρος της Βοσνίας .Ο Μιλόσεβιτς αποτυγχάνει για ακόμα μια φορά όταν το ΝΑΤΟ επιτέθηκε εναντίον της Σερβίας για να επιβάλει την πολιτική αυτονομία των Αλβανών του Κοσόβου .Το 1999 τα σύνορα της Δημοκρατίας της Σερβίας επανήλθαν εκεί που βρίσκονταν το 1878 στα χρόνια του Μιλαν Ομπρένοβιτς. Η μόνη επιτυχία του Μιλόσεβιτς ήταν ότι διατηρούσε ακόμα την εξουσία στο Βελιγράδι .Μετά το 1992 η σερβική τακτική στη

Βοσνία εστιάστηκε στις μαζικές απελάσεις ,με στόχο την διασφάλιση μιας μόνιμης εθνικής κυριαρχίας . Οι συνέπειες των πολέμων της Βοσνίας και του Κοσόβου ήταν περισσότερο αποσταθεροποιητικές για τις γειτονικές περιοχές .Υπήρχε μεγάλη ένταση ανάμεσα στη Σερβία και στο Μαυροβούνιο .Αν το Κόσσοβο αποχωριζόταν τελικά εντελώς από την Σερβία θα απειλούνταν η σταθερότητα της Αλβανίας και της ΠΓΔ της Μακεδονίας .Ο αλυτρωτισμός φαινόταν ισχυρότερος στους Αλβανούς απ ότι στους άλλους λαούς της νοτιοανατολικής Ευρώπης ,ίσως γιατί είχαν στερηθεί τόσα χρόνια την ελευθερία ..

Τα Βαλκάνια όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη ,έβλεπαν τον εθνικισμό και τα δικαιώματα των μειονοτήτων να μετατρέπονται από ζήτημα πολέμου και ειρήνης σε ζήτημα φύλαξης συνόρων   ,αστυνόμευσης και συνύπαρξης μέσα στην κοινωνία των πόλεων .Ο μακρύς αγώνας για την δημιουργία έθνους –κράτους ,τελευταία φάση του οποίου θεωρούνται οι πόλεμοι της Γιουγκοσλαβίας ,είχε καταλάβει όλο τον 20 αιώνα .Ωστόσο την στιγμή που τελείωνε αυτός ο αγώνας οι οικονομικές και πολιτικές αλλαγές σε διεθνές επίπεδο έθεταν την ίδια την ιδέα του έθνους –κράτους σε αμφισβήτηση .Η κατάρρευση των κομουνιστικών μονοκομματικών κρατών σήμαινε την δραματικότερη κρίση της παλιάς ιδέας ότι κάθε κράτος οφείλει να μετασχηματίσει από μόνο του την κοινωνικό-οικονομική του δομή .Η είσοδος όμως στην Ευρωπαϊκή ένωση έφερε ξανά την Ελλάδα και τις μελλοντικές υποψήφιες προς ένταξη χώρες αντιμέτωπες με παρόμοια ζητήματα .Και στις δυο περιπτώσεις η κατάργηση των δασμών και της προστασίας των κρατικών βιομηχανιών και η έκθεση στο παγκόσμιο ανταγωνισμό σήμαιναν τον θρίαμβο των νεοφιλελεύθερων δυνάμεων .

Το παραδοσιακό βαλκανικό έθνος – κράτος δεν απειλείται πια από τις παλιές αυτοκρατορίες, ούτε από την αντιζηλία και την έχθρα των γειτόνων του ,η κύρια απειλή για αυτό προέρχεται από τη διεθνή οικονομία.